ضربات انسان و زمانه بر پیکر برکه حاج اسدالله در گراش - سیلور 7

قضیه چیست؟

این آب انبار و برکه تاریخی که در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده در سال 1286 ه. ق توسط حاج اسدالله (آسدالله)، فرزند کربلایی علیرضا دهباشی و برادر فتحعلی خان بیگلربیگی جراشی ساخته شد.

حاج اسدالله دهباشی از عظیمان منطقه جنوب فارس و سازنده برکه های معروف از عظیم ترین خیرین گراشی بود و نقش وی در توسعه و شکوفایی شهری گراش نیز بسیار مشخص نماینده بوده است.

براساس بعضی اسناد و یافته های تاریخی این برکه برای یاری به اشتغال و معیشت مردم شهر گراش در یک دوره قحطی شدید ساخته شده، در زمینه تقسیم آب آن 12 سهم برای آب این برکه مشخص و تقسیم شد که یکی از سهم ها به وقف عام اختصاص یافت.

آب انبار یا برکه های آبی به معنای مخازن و محل ذخیره آب معروف بوده اند و در مناطق جنوبی فارس از اهمیت ویژه ای برخوردار بودند.

علاوه بر برکه حاج اسدالله ،هفت برکه و برکه کل نیز از مهمترین آثار تاریخی و ثبت شده در فهرست آثار ملی در شهرستان گراش است.

برکه کل یک آب انبار تاریخی مربوط به دوره صفوی است که در گراش واقع شده است. این اثر در تاریخ 25 اسفند 1379 بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برکه حاج اسدالله، شاهکار معماری قرن سیزدهم

یکی از فعالان گردشگری و دوستدار آثار تاریخی در جنوب فارس پیرامون ضربات انسان و زمانه بر پیکر برکه حاج اسدالله در گراش می گوید: قطر داخلی آب انبار یا برکه حاج اسدالله 23 متر و ارتفاع گنبد آن حدود 12 متر است.

غلامرضا آرمان مهر اضافه نمود: ساختن چنین سازه ای با دستان توانمند معماران و استادکاران گراشی، آن هم با سنگ و ساروج و گچ در قرن سیزدهم هجری، یک شاهکار مهندسی و معماری اصیل ایرانی محسوب می گردد.

وی اعلام کرد: متفاوت بودن قوس گنبد با سایر قوس های رایج در گنبد آب انبارها و بهره مندی از زیباترین و چشم نوازترین تناسبات، گنبد برکه حاج اسدالله را از سایر گنبدهای موجود در منطقه جنوب فارس متمایز نموده است.

آرمان مهر ادامه داد: همچنین وجود 6 دهنه ورودی که به زبان محلی تِئتَج می گویند با دارا بودن تزئینات رسمی بند و وجود سنگ نوشته با اشعاری زیبا از بانی آب انبارنیز از جمله ارزشهای فراوان معماری و زیبایی منحصر بفرد این گنجینه گرانبهاست.

احتمال تخریب کامل بنا

آرمان مهر ابراز داشت: گذشت زمان و رطوبت موجب ترکیدگی و خمیدگی گنبد طلایی آب انبار و فرسایش این بنای تاریخی شده که در صورت کم توجهی احتمال تخریب کامل آن وجود دارد.

این فعال گردشگری معتقد است: بارمسائل و معضلاتی که برکه تاریخی حاج اسدالله سالها با آنها دست و پنجه نرم نموده، اکنون سنگین تر شده و کمر این اثر زیبا خمیده شده است.

چالش های دیگر

آرمان مهر همچنین از بروز بعضی چالش های دیگر فرا روی این برکه تاریخی سخن گفت و اعلام کرد: از مسائل عمده ای که سالهاست دوست داران میراث فرهنگی را درگیر شرایط این برکه نموده انباشت فاضلاب خانه های اطراف این برکه است.

وی اعلام کرد: برغم جلسات متعدد با اوقاف و امور خیریه شهرستان گراش و شوراهای ادوار مختلف شهر، مسائل و چالش های موجود همچنان باقی است.

این باستان شناس معتقد است که در مکانیزم طبیعی این آب انبار نیز دست کاری شده و در برهه هایی، دهنه برکه بسته شده تا از سقوط بچه ها و حیوانات به آن جلوگیری گردد که این مساله به سازه برکه آسیب های جدی وارد نموده است.

وی گفت: البته پر و خالی کردن بدون کارشناسی آب برکه با تلمبه نیز برای سازه برکه بسیار آسیب زا بوده است که البته این چالش همچنان وجود دارد.

آرمان مهر اعلام کرد: همچنین رعایت نشدن حریم این برکه یکی دیگر از چالش های فرا روی آن است و هم اینک اطراف برکه به طور کامل آسفالت شده و در طول سالها، بعضی از ورودی هایش به خاطر بالا آمدن سطح کوچه نیز بسته شده است.

وی با بیان اینکه هم اینک نیز بخشهای زیادی از گنبد طلایی برکه دچار نشست و ترک خوردگی شد، گفت: بدون شک چنانچه در سالهای قبل برای این مشکل چاره اندیشی می شد، شاید با تمیزکاری روی شاوره و یک لایه برداری، این مشکل حل می شد، اما به دلیل بی توجهی و بعضی سوء تدبیرها این معضل بدتر شده تا اینکه اکنون به شرایط حاد رسیده است.

آرمان مهر می گوید: حتی با توجه به نوع معماری خاص و متمایز بودن سازه های معماری این برکه با سایر برکه های موجود در منطقه ، چنانچه بخشی از گنبد ترک خورده این اثر فرو ریخت، احتمال آنکه کل گنبد فرو بریزد و تخریب گردد نیز وجود دارد.

وی اضافه نمود: همچنین محل اتصال گنبد به ورودی نیز اکنون ترک خورده و در صورت فرو ریختن گنبد، این بخش هم خودش را جدا می نماید یعنی با فرو ریختن بخش کوچکی از گنبد، احتمال ریخته شده کل گنبد و جدا شدن ورودی ها و بخشی از جداره برکه نیز وجود دارد.

پویش منطقه ای برای حفظ آب انبارها

وی ابراز امیدواری کرد: با توجه به پویش ها و جنبش های مردمی در زمینه حمایت از آثار تاریخی و احیا و ساماندهی آب انبارهای موجود در منطقه، می توان به آینده خوشبین و امیدوار بود که با ورود سرمایه گذاران، خیرین و دوستدران آثار تاریخی بسیاری از بناها از جمله برکه حاج اسدالله نیز دوباره احیا گردد.

این فعال گردشگری بهبود شرایط و ساماندهی آثار تاریخی از جمله برکه حاج اسدالله را احتیاجمند شکل گیری یک عزم جدی و اراده و همت جمعی دانست و گفت: راه اندازی پویشی برای نجات این اثر ارزشمند تاریخی در قالب یک گروه حرفه ای متشکل از متخصصان بازسازیی، کارشناسان میراث فرهنگی، فعالان اجتماعی و معتمدین محلی نیز می تواند هم در بعد معنوی و هم در بعد مادی ظرفیتها را به درستی شناسایی و در راستای احیای این بنا جهت دهی کند.

وی ابراز داشت: کار این گروه حرفه ای در گام اول شناسایی و بیان ضرورت حفاظت از این اثر ارزشمند و تبیین ارزش های نهفته در این اثر تاریخی باشد.

آرمان مهر گفت: همچنین ایجاد حساسیت و دغدغه عمومی برای یاری به جریان حفاظت، پیش بینی راهکارهایی برای جذب منابع اقتصادی لازم و ارائه راهکارهای تخصصی متناسب با وضع موجود بنا می تواند در احیا و سامادهی این اثر تاریخی در کوتاه مدت نیز موثر باشد.

وی گفت: برکه حاج اسدالله و ساخت هزاران آب انبار در طول تاریخ و سالیان متمادی در مناطق جنوبی استان فارس به ویژه لارستان کهن و گراش علاوه بر نماد فرهنگی وهویت تاریخی مردمان این سرزمین، نشانه ای از وجود فرهنگ، خلاقیت و همچنین نیک اندیشی ساکنان این خطه بوده هست.

آرمان مهر اضافه نمود: نیک اندیشان و خیرین گراشی و مناطق جنوب فارس که توانسته اند بارها در بزنگاه های حساس تاریخی و سرزمینی خود با خلق ایده و خلاقیت ها و همدلی و نوع دوستی زمینه توسعه و شکوفایی و پیشرفت منطقه را رقم بزننند می توانند در برطرف بعضی مسائل و احیای فرهنگ و تمدن سرزمینی خود نیز دوباره پیش قدم شوند و با یاری های مادی و معنوی سهمی مشخص نماینده در حفاظت از آثار و بنایای تاریخی خود ایفا نمایند.

اعتبارات دولتی پاسخگو نیست

فرماندار شهرستان گراش نیز بر ضرورت حفظ و حراست از آثار و بناهای تاریخی و ارزشمند بویژه آب انبارها به عنوان شاهکار و خلاقیت مردمان این خطه و جنوب فارس تاکید نمود و گفت: با توجه به شرایط حاکم و محدودیت های اقتصادی، اعتبارات دولتی پاسخگوی برطرف چالش های موجود در این مورد نیست.

اصغر فرودی در مصاحبه با ایرنا اضافه نمود: حفظ آثار تاریخی شهرستان گراش از جمله احیای آب انبارها همیشه یکی از دغدغه های جدی مسئولان امر و مردم و مدیریت اجرایی در شهرستان گراش بوده است.

وی گفت: البته در تخریب و ترکیدگی این برکه تاریخی و اثر ارزشمند نیز بیش از آنکه دخالتهای بشر و تخریب های انسانی دخیل باشد، بیشتر گذشت زمان موجب فرسایشی شدن سازه و معماری این بنا شده است.

فرودی ادامه داد: احیای این بنای تاریخی در دستور کار میراث فرهنگی شهرستان نیز قرار گرفته و باید برای تامین اعتبار مورد احتیاج از راه های مختلف از جمله یاری خیرین و دوستداران آثار فرهنگی و تاریخی بتوان استفاده کرد.

طرح مطالعاتی برای بازسازی برکه اجرا شده است

مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان گراش نیز گفت: طرح مطالعاتی و همچنین میزان برآورد اعتبار برای بازسازی، احیا و ساماندهی این اثر تاریخی اجرا شده است.

سید عفیف زندوی اضافه نمود: بر اساس برآورد اولیه افزون بر هفت میلیارد ریال برای احیای این آب انبار احتیاج است.

وی با بیان اینکه اعتبارات دولتی برای احیا و بازسازی این اثر بسیار ناچیز و به هیچ وجه پاسخگو نیست، گفت: در امسال به رغم پیش بینی اعتبار، حتی ریالی تخصیص نیافت.

زندوی ادامه داد: علاوه بر برکه حاج اسدالله بعضی اثرهای ارزشمند تاریخی در شهرستان گراش نیز وجود دارد که سالها به دلیل کمبود اعتبار کار بازسازی و بازسازی آنها معطل مانده که می توان از حضور و مشارکت بخش خصوصی و خیرین در احیا و بازسازی این بناها نیز یاری گرفت.

وی با بیان اینکه تا به امروز 21 اثر تاریخی در شهرستان گراش در فهرست آثار ملی ثبت شده، گفت: 15 ثر دیگر نیز در دست آنالیز و مطالعه برای ثبت در فهرست آثار ملی هستند.

مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گراش می گوید: برکه حاج اسدالله بعنوان دومین برکه عظیم ایران بعد از برکه کل که آن هم در شهرستان گراش بوده، معروف است.