چرا بعضی افراد به محض قرار گرفتن در نور آفتاب عطسه می نمایند؟ دلیل علمی این پدیده
به گزارش سیلور 7، تقریبا همه ما لحظه ای را تجربه نموده ایم که از فضای تاریک وارد محیط پرنور می شویم، چشم ها جمع می شوند، چند ثانیه گیج می شویم و ناگهان عطسه می کنیم. برخی ها فکر می نمایند این فقط یک اتفاق تصادفی است. برخی دیگر آن را به حساسیت فصلی، گرده گیاهان یا حتی سرماخوردگی ربط می دهند. اما جالب اینجاست که در گروهی از افراد، عطسه هنگام تماس با نور شدید، آن قدر تکرار می شود که تبدیل به یک الگوی ثابت می شود. این حالت نام علمی دارد و سال هاست توجه پزشکان و عصب پژوهان را به خود جلب نموده است. در ادامه، با نگاهی ساده اما دقیق، آنالیز می کنیم چرا چنین چیزی رخ می دهد و چه معنایی برای سلامت ما دارد.
پدیده ای به نام رفلکس عطسه نوری
در پزشکی، این رفتار را رفلکس عطسه القا شده با نور یا Photic Sneeze Reflex می نامند. آمارها نشان می دهد حدود ده تا سی درصد انسان ها آن را تا حدی تجربه می نمایند. این رفلکس یک بیماری خطرناک نیست. بیشتر شبیه یک ویژگی عصبی خاص است که در بعضی افراد شدیدتر دیده می شود. هنگامی که نور شدید به چشم می رسد، پیغام های عصبی از شبکیه به مراکز بینایی مغز می روند. در افراد حساس، این سیگنال ها به صورت ناخواسته با مسیر عصبی عطسه تقاطع پیدا می نمایند. مغز پیغام نور را می گیرد، اما شبکه عصبی آن را در جایی اشتباه تفسیر می نماید و پاسخ عطسه فعال می شود. بنابراین عامل اصلی، آلرژی، عفونت یا گرد و غبار نیست. بلکه نوعی سیم کشی خاص عصبی است که از کودکی همراه فرد باقی می ماند.
ارتباط چشم، عصب سه قلو و مرکز عطسه
برای فهم بهتر ماجرا باید به یک عصب مهم به نام عصب سه قلو اشاره نمود. این عصب مسئول احساس درد، فشار و تحریک در بخش بزرگی از صورت، سینوس ها و بینی است. وقتی نور شدید باعث جمع شدن ناگهانی مردمک و انقباض عضلات اطراف چشم می شود، رشته هایی از همین عصب سه قلو تحریک می شوند. در بعضی افراد، تحریک عصب سه قلو به شکلی ناخواسته به مدار عطسه در ساقه مغز متصل است. نتیجه آن، یک پاسخ رفلکسی سریع و غیرارادی خواهد بود. از نظر تکاملی، شرح قطعی برای این ارتباط وجود ندارد. بعضی پژوهشگران حدس می زنند که عطسه ممکن است راهی برای پاک کردن مسیر هوایی هنگام تغییر ناگهانی محیط بوده باشد. اما شواهد قطعی در این زمینه در دسترس نیست و همچنان موضوع مطالعه به جای مانده است.
آیا این موضوع ارثی است یا اکتسابی
شواهد متعددی نشان می دهد که عطسه نوری، در بسیاری از خانواده ها به شکل مشترک دیده می شود. در مطالعات ژنتیکی، الگویی شبیه صفات غالب گزارش شده است. یعنی اگر یکی از والدین این ویژگی را داشته باشد، احتمال آن که فرزند نیز آن را نشان دهد زیاد است. با این حال، هنوز ژن مشخصی به عنوان عامل قطعی معرفی نشده. به نظر می رسد چندین ژن مرتبط با پردازش حسی و شبکه های عصبی در این پدیده نقش دارند. نکته مهم این است که این ویژگی، با بیماری های جدی عصبی ارتباط مستقیم ندارد و معمولا با افزایش سن هم خطرناک تر نمی شود. در حقیقت، بیشتر افراد مبتلا فقط کنجکاو هستند بدانند چرا چنین واکنشی دارند و پس از آگاهی، نگرانی شان رفع می شود.
چه زمانی عطسه نوری می تواند دردسرساز باشد
در بیشتر مواقع، این رفلکس فقط چند عطسه کوتاه ایجاد می نماید و تمام می شود. اما در شرایط خاص، می تواند دردسر ایجاد کند. رانندگی هنگام خروج از تونل یا پیچیدن از مسیر سایه دار به جاده آفتابی، نمونه واضحی است. عطسه ناگهانی ممکن است برای چند لحظه دید و تمرکز را بگیرد. در خلبانان، کوهنوردان در ارتفاع و افرادی که با دستگاه های حساس کار می نمایند نیز چنین خطری وجود دارد. اگر عطسه ها پشت سر هم رخ دهند، حتی می توانند احساس سرگیجه و اشک ریزش شدید ایجاد نمایند. توصیه متخصصان این است که افراد مبتلا، تا حد امکان از عینک آفتابی استاندارد، کلاه لبه دار و تطبیق تدریجی با نور استفاده نمایند تا شدت تحریک کاهش یابد. این کار ساده، در بسیاری از موارد پاسخ بسیار خوبی می دهد.
درمان، پیشگیری و چند باور اشتباه
از آنجا که عطسه نوری یک بیماری فعال و التهابی نیست، معمولا نیازی به درمان دارویی ندارد. آنتی هیستامین ها یا داروهای آلرژی، به طور معمول اثری بر آن ندارند. آنچه یاری می نماید، مدیریت محیط و آگاهی از محرک هاست. ورود ناگهانی از تاریکی به نور شدید، بیشترین احتمال عطسه را ایجاد می نماید. اگر چند ثانیه پلک ها نیمه باز بمانند، یا از سایه به تدریج وارد نور شویم، واکنش کمتر می شود. بعضی افراد فکر می نمایند این عطسه نشانه ضعف سیستم ایمنی است یا باید با ویتامین ها درمان شود. چنین باوری پایه علمی ندارد. عطسه نوری، بیشتر شبیه یک ویژگی عصبی شخصی است. با این حال، اگر عطسه ها بسیار شدید، دردناک یا همراه با علائم غیرعادی باشند، بهتر است با پزشک مشورت شود تا مسائل سینوسی یا عصبی دیگر رد شوند.
جمع بندی
عطسه کردن به محض روبه رو شدن با نور آفتاب، پدیده ای عجیب اما قابل شرح است. مغز و شبکه های عصبی ما، گاهی مسیرهایی دارند که به طور ناخواسته با هم تداخل می نمایند. همین تداخل کوچک، باعث می شود پیغام مربوط به نور، در مدار عطسه هم ثبت شود. نتیجه آن واکنشی سریع و غیرارادی است که معمولا بی خطر بوده و تنها برای چند ثانیه ادامه می یابد. شناخت علمی این موضوع یاری می نماید به جای نگرانی، رفتار بدن را بهتر درک کنیم و در موقعیت های حساس، از نور شدید محافظت نماییم. شاید نتوان این ویژگی را کاملا از بین برد، اما می توان یاد گرفت چگونه با آن کنار آمد و آن را به بخشی از تنوع شگفت انگیز بدن انسان نگاه کرد.
پرسش های رایج
آیا عطسه نوری خطرناک است؟
در اغلب موارد خیر. فقط باید در شرایط حساس، مثل رانندگی، جانب احتیاط رعایت شود و از وسایل کاهش دهنده نور استفاده شود.
آیا این حالت به مرور زمان از بین می رود؟
در بعضی افراد با افزایش سن کمتر می شود، اما در بسیاری ثابت می ماند. ناپدید شدن کامل آن الزاما رخ نمی دهد.
آیا می توان آن را با جراحی یا دارو درمان کرد؟
درمان خاص و مطمئنی برای حذف کامل reflex وجود ندارد. تمرکز بیشتر بر مدیریت محرک ها و محافظت از چشم است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر عطسه ها طولانی، همراه با خونریزی بینی، سردرد شدید، تاری دید یا بی حسی باشند، بهتر است ارزیابی پزشکی انجام شود.
نوشته های مرتبط با بیماری های عجیب
- نشانگان پرش فرانسوی های مین- Jumping Frenchmen of Maine Syndrome - شرح علائم این بیماری عجیب و نحوه تشخیص و درمان آن
- سندرم مرد سنگی (Fibrodysplasia Ossificans Progressiva) - شرح علائم این بیماری عجیب و نحوه تشخیص و درمان آن
- روان پریشی Wendigo - شرح علائم این بیماری عجیب و نحوه تشخیص و درمان آن
- سندرم گرگینه (هیپرتریکوزیس) - شرح علائم این بیماری عجیب و نحوه تشخیص و درمان آن
- اختلال پیکا - شرح علائم این بیماری عجیب و نحوه تشخیص و درمان آن
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران