همه چیز درباره بیماری CP یا فلج مغزی - سیلور 7

بیماری CP یا فلج مغزی چیست؛ نشانه ها، نحوه تشخیص و درمان آن

فلج مغزی یا بیماری CP به مجموعه اختلال هایی اشاره می نماید که حرکت عضلات و هماهنگی میان آنها را تحت تأثیر قرار می دهد.

این بیماری شایع ترین دلیل ناتوانی های حرکتی در بچه ها است. طبق آخرین آنالیز های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در آمریکا، در سراسر دنیا و از میان هر هزار کودک، 1.5 تا 4 نفرشان بیماری CP دارند.

این مطلب را به توضیح کامل این بیماری اختصاص داده ایم: از علل، نشانه ها و انواع آن گرفته تا راه درمان و جزئیات دیگر.

بیماری CP یا فلج مغزی چیست؟

فلج مغزی را با حروف اختصاری CP می شناسیم. این سرواژه به دو واژه انگلیسی cerebral به معنای مغزی یا در ارتباط با مغز و palsy به معنای ضعف یا مشکل در حرکت دادن بدن اشاره می نماید.

فلج مغزی توانایی حرکت هماهنگ و هدفمند را از بدن سلب می نماید؛ بعلاوه می تواند سایر عملنمودهای مرتبط با مهارت های حرکتی و عضلات بدن تحت تأثیر قرار بدهد، عملنمودهایی مانند تنفس، کنترل مثانه و شکم، خوردن و حتی حرف زدن.

بیماری CP یا فلج مغزی چه نشانه هایی دارد؟

نشانه های بیماری CP در افراد مختلف فرق دارد. این مسئله برای شدت نشانه ها هم صدق می نماید: بعضی نشانه های خفیفی دارند و عده ای دیگر نشانه هایی شدید و مزمن؛ راه رفتن و نشستن برای بعضی از بیماران فلج مغزی سخت می شود و عده ای دیگر ممکن است برای کارهایی مثل دردست گرفتن اشیا مشکل پیدا نمایند.

با گذر زمان، احتمال آن وجود دارد که از شدت این نشانه ها کاسته شود؛ اما درعین حال احتمال شدیدترشدن آنها هم وجود دارد.

این مسئله بیشتر به آن قسمتی از مغز برمی شود که تحت تأثیر بیماری CP قرار می گیرد.

از دیگر نشانه های رایج فلج مغزی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

تأخیر در رسیدن به مهارت های حرکتی درشت، حرکاتی مثل غلط زدن، به تنهایی نشستن یا چهاردست وپا حرکت کردن (حرکاتی که نوزادان به مرور توانایی انجام شان را پیدا می نمایند)

متفاوت بودن عضلات بعضی قسمت های بدن مثل بیش از حد شل یا سفت بودن عضلات یک قسمتپ

تأخیر در پیداکردن مهارت صحبت کردن یا به سختی صحبت کردن

اسپاسم عضلانی یا سفتی عضلات و واکنش های (ریفلکس) اغراق آمیز

آتاکسی یا ناهماهنگی عضلات

رعشه یا حرکات غیرارادی

بیش از حد شدن ریزش غیرارادی بزاق دهان و مشکل در بلعیدن

به سختی راه رفتن

تمایل به استفاده از یک سمت بدن، مثلا گرفتن اشیا فقط با یک دست

اختلال های عصبی مثل تشنج، ناتوانی های ذهنی و نابینایی

بیشتر بچه ها فلج مغزی با این بیماری متولد می شوند، اما ممکن است ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد تا اولین نشانه ها پدیدار شوند.

معمولا این اتفاق تا قبل از 3 یا 4سالگی می افتد.

اگر به ابتلای کودک تان به بیماری CP مشکوک شده اید، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.

تشخیص و شروع فرایند درمان در همان مراحل اولیه اهمیت ویژه ای دارد.

چه عواملی در بروز فلج مغزی نقش دارند؟

رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب رسیدن به مغز درحال رشد عواملی هستند که می توانند باعث بروز بیماری CP شوند.

آسیب واردشده آن بخش از مغز را تحت تأثیر قرار می دهد که وظیفه کنترل حرکات بدن، ایجاد هماهنگی و حفظ حالت مناسب بدن هنگام نشستن، ایستادن را به عهده دارد.

نوزادان فلج مغزی معمولا پیش از تولد و در رحم مادر دچار آسیب دیدگی می شوند؛ اما آسیب دیدگی در بدو تولد یا طی چند سال اولیه هم می تواند به فلج مغزی بینجامد. در بیشتر موارد، دلیل دقیق و قطعی بیماری غیرقابل تشخیص است؛ باوجوداین، متخصصان عللی را برشمرده اند که احتمال می دهند به وقوع بیماری CP می انجامد.

در ادامه، به تعدادی از آنها اشاره می کنیم:

آسفیکسی یا اختناق نوزادان، به معنای نرسیدن اکسیژن کافی به مغز جنین در دوران بارداری و هنگام وضع حمل

آن دسته از جهش های ژنتیکی [به معنای تغییر ماندگار در ژن] که به رشد غیرمعمولی مغز می انجامد

مبتلاشدن نوزاد به یرقان یا زردی مزمن

مبتلاشدن مادر باردار به عفونت هایی مانند سرخک آلمانی (سرخجه) یا تبخال

عفونت های مغزی مانند التهاب مغز و مننژیت

خونریزی مغزی [داخل مغز]

آسیب دیدگی سر براثر تصادف رانندگی، زمین خوردن یا رفتار خشونت آمیز با کودک

پیش تر گفته شد که آسیب واردشده به مغز کودک، طی سال های اولیه می تواند به فلج مغزی بینجامد.

عوامل زیر می توانند در این آسیب زدن به مغز کودک نقش داشته باشند:

مسمویت سرب [بالارفتن اندازه سرب موجود در خون]

مننژیت باکتریایی [التهاب و عفونت پرده مغزی به واسطهٔ ورود باکتری به جریان خون]

اختلال در خون رسانی به مغز

تکان دادن نوزاد (سندرم کودک تکان خورده)

تصادف رانندگی

چه کسانی بیشتر مستعد فلج مغزی یا بیماری CP هستند؟

عواملی وجود دارند که خطر ابتلای کودک به فلج مغزی را بیشتر می نمایند؛ از آن جمله اند:

زایمان زودرس

تولد نوزاد با وزن کم

به دنیاآوردن نوزادان دوقلو یا سه قلو

پایین بودن نمره آپگار: نمره ای که در بدو تولد و با ارزیابی سلامت جسمانی نوزاد می دهند

به دنیاآمدن وارونه نوزاد [(بریچ)]: به زمانی اشاره دارد که هنگام تولد ابتدا پاها یا باسن نوزاد بیرون می آیند

ناسازگاری Rh خون مادر و جنین، زمانی که Rh خون مادر با Rh خون جنین متفاوت باشد

قرارگرفتن مادر باردار در معرض ترکیبات سمی مانند متیل جیوه

انواع مختلف بیماری CP

فلج مغزی یا بیماری CP انواع مختلفی دارد. هر یک از این گونه ها بخش به خصوصی از مغز را تحت تأثیر قرار می دهند.

اختلال های حرکتی حادث شده به واسطهٔ ابتلا به هریک از انواع بیماری هم فرق دارد. در ادامه، انواع فلج مغزی را توضیح می دهیم.

فلج مغزی اسپاستیک

رایج ترین نوع فلج مغزی همین گونه است. تقریبا 80 درصد مبتلایان به فلج مغزی، از این گونه رنج می برند.

فلج مغزی اسپاستیک باعث سفتی عضلات و واکنش های اغراق آمیز می شود و راه رفتن را سخت می نماید.

بیشتر کسانی که به نوع اسپاستیک بیماری CP مبتلا هستند، نمی توانند به شکل طبیعی راه بفرایند؛ مثلا هنگام راه رفتن پاهای شان حرکات قیچی مانند دارد یا زانوهای شان روی هم می افتند. ضعف عضلانی و فلج شدن بدن از دیگر نشانه های آن هستند.

نشانه های این گونۀ بیماری یا در کل بدن پدیدار می شوند یا صرفا سمت چپ یا راست بدن را تحت تأثیر قرار می دهند.

فلج مغزی دیس کینتیک

مبتلایان به این نوع از بیماری CP در کنترل حرکات بدن به مشکل برمی خورند. یکی از نشانه های شاخص این گونه، حرکات غیرارادی دست ها، بازوها و پاهاست.

در بعضی موارد، صورت و زبان هم تحت تأثیر قرار می گیرند. این حرکات غیرارادی ممکن است آرام و همراه با پیچ وتاب خوردن باشند یا سریع و آشفته.

راه رفتن، نشستن، بلعیدن یا حرف زدن مبتلایان به این نوع فلج مغزی دچار اشکال می شود.

فلج مغزی هیپنوتیک

در فلج مغزی هیپنوتیک، عضلات بیش از حد شل و افتاده می شوند و هماهنگی میان شان کمتر می شود.

دست ها و پاها به سادگی حرکت می نمایند و سست اند، درست مثل عروسکی پارچه ای.

بچه ها مبتلا به این نوع بیماری CP ، کنترل اندکی روی حرکات سرشان دارند و ممکن است در نفس کشیدن مشکل پیدا نمایند.

به مرور که بزرگ تر می شوند، محتمل است برای صاف نشستن هم به تقلا بیفتند؛ چراکه عضلات شان ضعیف می شود.

سختی در صحبت کردن، واکنش های ضعیف و راه رفتن غیرطبیعی از دیگر نشانه های آن هستند.

فلج مغزی آتاکسیک

این گونه کمتر از انواع دیگر رایج است. شاخصه اصلی این نوع بیماری CP حرکات نامنظم، آشفته و ناشیانه است.

مبتلایان به آن معمولا در حفظ تعادل و هماهنگی به مشکل می خورند. سختی در راه رفتن و انجام مناسب عملنمودهای حرکتی مثل دردست گرفتن اشیا و نوشتن هم از دیگر نشانه های آن هستند.

نوع ترکیبی

در بعضی افراد، چند نشانه از انواع گوناگون این بیماری وجود دارد. بیماری این اشخاص را با اصطلاح فلج مغزی ترکیبی می شناسیم.

البته در بیشتر موارد، این نشانه ها ترکیبی است از نشانه های دو نوع اول یعنی اسپاستیک و دیس کینتیک.

طبقه بندی بیماری CP

طبقه بندی این بیماری براساس سیستم طبقه بندی عملکرد حرکتی (به اختصار GMFCS) انجام گرفته است. این سیستم نوعی استاندارد بین المللی است که سازمان بهداشت دنیای (WHO) و سازمان نظارت بر فلج مغزی اروپا (SCPE) ایجاد نموده اند.

این استاندارد به منظور معین کردن توانایی های جسمانی مبتلایان به این بیماری درست شده است.

طبقه بندی سیستم یادشده متمرکز بر موارد زیر است:

توانایی نشستن

توانایی حرکت

استقلال حرکتی

استفاده از فناوری قابل تطبیق

براساس طبقه بندی سیستم یادشده، 5 سطح مجزا برای فلج مغزی در نظر گرفته شده است. هرچه سطوح بالاتر می فرایند، توانایی تحرک کمتر می شود.

سطح اول بیماری CP

ویژگی این سطح راه رفتن بدون محدودیت است.

سطح دوم

در این سطح، بیمار می تواند بدون محدودیت در مسافت های طولانی راه برود، اما قادر به دویدن یا پریدن نیست.

زمانی که تازه درحال آموختن راه رفتن است، ممکن است به دستگاه های یاریی مثل دست بند و پابند احتیاج پیدا کند؛ بعلاوه بیرون از خانه هم ممکن است برای این طرف و آن طرف رفتن به ویلچر احتیاج داشته باشد.

سطح سوم

در این سطح، بیمار هنگام نشستن به تکیه گاه ناچیزی احتیاج دارد و برای ایستادن مسئله ای ندارد.

برای راه رفتن در خانه به دستگاه های یاریی مثل واکر و عصا احتیاج دارد و بیرون از خانه، به ویلچر.

سطح چهارم

بیمار در این سطح می تواند با دستگاه های یاریی راه برود.

خود به تنهایی قادر به کنترل ویلچر و حرکت با آن خواهد بود و هنگام نشستن برای حفظ حالت بدن، تا حدودی به تکیه گاه احتیاج دارد.

سطح پنجم

بیمار فلج مغزی در این سطح برای حفظ موقعیت سر و گردن به تکیه گاه احتیاج دارد، همین طور برای نشستن و ایستادن. گاهی هم می تواند ویلچر برقی را کنترل کند.

فرایند تشخیص بیماری CP چگونه است؟

پزشک متخصص برای تشخیص فلج مغزی سوابق بیماری و تاریخچه سلامت را کاملا برسی می نماید؛ بعلاوه معاینه بالینی دقیق ـ که شامل معاینه عصب شناختی هم می شود ـ را در دستور کار قرار می دهد؛ در نهایت، شرایط نشانه ها را به طور مجزا آنالیز می نماید.

طی فرایند تشخیص، محتمل است به معاینه ها و آزمایش های دیگری هم احتیاج باشد. در ادامه، تعدادی از این احتیاجهای احتمالی را معرفی می کنیم:

نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (به اختصار EEG) که برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز استفاده می شود.

معمولا به هنگام مشاهده نشانه های صرع (که باعث بروز تشنج می شود) از نوار مغزی استفاده می نمایند.

آزمایش MRI که مغناطیس ها و امواج رادیویی قدرتمند استفاده شده در آن، تصاویری با جزئیات بالا در اختیار پزشک می گذارد.

هر گونه حالت غیرعادی یا آسیب دیدگی در مغز، با آنالیز این تصاویر قابل رؤیت خواهد بود.

آزمایش سی تی اسکن که تصاویر مقطعی و واضحی از مغز در اختیار پزشک می گذارد. با این آزمایش نیز امکان مشاهده آسیب دیدگی های مغز وجود دارد.

سونوگرافی جمجمه ای هم روشی نسبتا سریع و ارزان است. در این روش، با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا می توان تصاویر اساسی مورداحتیاج را از مغز نوزاد گرفت.

بنا به صلاحدید پزشک ممکن است به نمونه برداری از خون هم احتیاج باشد. در این صورت، اختلالات احتمالی دیگر مثل خون ریزی داخلی معین خواهند شد.

اگر تشخیص پزشک وجود فلج مغزی بود، ممکن است بیمار را نزد متخصص دیگری برای انجام آزمایش های عصب شناختی بفرستد.

در این صورت، مسائل عصبی احتمالی هم تشخیص داده می شوند. این مسائل معمولا همراه با بیماری CP بروز پیدا می نمایند.

در ادامه به تعدادی از مسائلی اشاره می کنیم که با استفاده از این آزمایش های ثانویه معین می شوند:

کاهش دید یا بروز اختلال های مرتبط با بینایی مثل تاری دید در یک یا هر دو چشم

ناشنوایی

تأخیر گفتاری

ناتوانی های ذهنی

اختلال های حرکتی

کدام اختلال ها با بیماری CP در ارتباط هستند؟

مبتلایان به این بیماری ممکن است اختلال های دیگری هم داشته باشند. گاهی آسیب واردشده به مغز ـ که به فلج مغزی می انجامد ـ عملکرد قسمت های دیگری از مغز را هم تحت تأثیر قرار می دهد. این مسئله سبب بروز بعضی اختلال ها می شود.

در ادامه به تعدادی از آنها اشاره خواهیم کرد:

مسائل ارتباطی شامل اختلال های گفتاری و زبانی

ریزش غیرارادی بزاق دهان

بعضی از انواع ناهنجاری های ستون فقرات مثل اسکولیوز (خمیدگی یا انحنای جانبی ستون فقرات)، لوردوزیس (افزایش گودی کمر) و کیفوز (قوز کمر)

آرتروز [(ورم مفاصل و استخوان ها)]

انقباض عضلانی که در آن، عضلات در شرایطی دردناک قفل می شوند

بی اختیاری [در دفع ادرار و تخلیه شکم]

پوکی استخوان و کاهش ضخامت استخوان ها که آنها را بسیار شنماینده می نماید

مسائل مرتبط با دهان و دندان

آسپیراسیون (ورود غذا و نوشیدنی به ریه ها)

رفلاکس دستگاه گوارشی (بالا آمدن اسید معده)

اختلالات خواب

مسائل رفتاری

ناتوانی در یادگیری

فرایند درمان فلج مغزی چگونه است؟

هدف اصلی از درمان این بیماری رفع کردن نسبی محدودیت ها و جلوگیری از بروز اختلال ها و ناراحتی های دیگر است.

استفاده از دستگاه های یاریی، دارودرمانی و جراحی ازجمله روش های درمان بیماری CP هستند.

دستگاه های یاریی

ازجمله این دستگاه ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

عینک

سمعک

دستگاه های یاریی برای راه رفتن (واکر، عصا)

دست بند و پابند

ویلچر

دارودرمانی

داروهای ضدتشنج و شل نماینده های عضلات رایج ترین داروها برای درمان فلج مغزی هستند، داروهایی مثل:

دیازپام (والیوم)

دانترولن (دانتریوم)

باکلوفن

تیزانیدین (زانافلکس)

تزریق موضعی سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس) یا درمان درون غلافی [(غلاف ستون فقرات)] به وسیلهٔ باکلوفن، از دیگر راه حلهای درمانی هستند که با صلاحدید پزشک ممکن است تجویز شوند. راه حل دوم به وسیلهٔ نوعی پمپ قابل کاشت انجام می گیرد.

جراحی

گاهی برای کاهش درد و بهبود توانایی حرکتی از جراحی ارتوپدی [سیستم عضلانی و اسکلتی] استفاده می شود.

گرفتگی عضلات و نابهنجاری های استخوانی از دیگر مسائلی هستند که برای رفع کردن شان احتمال احتیاج به جراحی وجود دارد.

جراحی ریزوتومی انتخابی پشتی (SDR) هم ممکن است آخرین دستاویز برای کاهش درد مزمن یا گرفتگی باشد.

در این جراحی، عصب های نزدیک به قسمت تحتانی ستون فقرات را می بُرند.

روش های درمانی دیگر

از تعدادی روش درمانی دیگر هم برای فلج مغزی استفاده می شود که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

گفتار درمانی

فیزیوتراپی

کاردرمانی

سرگرمی درمانی [یا استفاده از فعالیت های سرگرمیی به منظور برآورده کردن احتیاجهای روحی و جسمی بیمار و یاری به او برای پیداکردن مهارت های تازه]

مشاوره یا روان درمانی

مشاوره در مراکز خدمات اجتماعی

در رژیم غذایی بچه ها مبتلا به بیماری CP هم باید تغییراتی به وجود آورد تا با جذب اندازه کافی از کلسیم، ویتامین D و فسفر در طول روز، بتوان به بهبود شرایط استخوان هایش یاری کرد. به همین دلیل، مراجعه به متخصص تغذیه هم نوعی راه حل درمانی و ضروری برای مبتلایان به این بیماری است.

درمان با سلول های بنیادی هم به باور متخصصان می تواند برای بهبود فلج مغزی مؤثر باشد؛ البته تحقیقات در این باره در مراحل اولیه است و باید منتظر بود و دید که در آینده چه پیش می آید.

آیا امکان پیشگیری از فلج مغزی وجود دارد؟

بخش اعظم مسائل و مسائلی که زمینه ساز بروز فلج مغزی می شوند قابل پیشگیری نیستند؛ با وجوداین، زنان باردار با درنظرداشتن ملاحظاتی می توانند احتمال بروز آن را به حداقل برسانند.

پیش از هر چیز باید خود را دربرابر بعضی بیماری ها واکسینه نمایند. در بیماری هایی مثل سرخجه [یا نوعی بیماری ویروسی شبیه سرخک] احتمال آسیب رسیدن به مغز جنین وجود دارد. دریافت کافی مراقبت های پیش از تولد جنین هم به اندازهٔ مورد قبل اهمیت دارد.

در نهایت باید طی فرایندی منظم به پزشک متخصص سر بزنند تا احتمال پیشامد اختلال هایی مثل تولد زودرس، تولد نوزاد با وزن کم و عفونت ها را به حداقل برسانند.

منظره آینده برای بیماران فلج مغزی چگونه است؟

درمان قطعی و معینی برای فلج مغزی وجود ندارد؛ اما می توان با راه حلهای مختلف به شکل مؤثری شرایط بیمار را مدیریت و به بهبود نشانه های او یاری کرد. انتخاب این راه حلها تا حدود زیادی به شرایط بیمار بستگی دارد و از شخص به شخص می تواند متفاوت باشد.

بعضی از مبتلایان به بیماری CP خیلی به یاری و حمایت دیگران احتیاج ندارند؛ در سوی دیگر، نشانه های عده ای به گونه ای است که تا مدت های طولانی احتیاجمند یاری اطرافیان شان خواهند بود.

فارغ از اینکه شدت بیماری چگونه باشد، راه حلهای درمانی این مقاله به بهبود شرایط زندگی مبتلایان به آن یاری می نماید.

این راه حلها هم مهارت های حرکتی بیماران را تقویت می نماید و هم به آنها امکان برقراری ارتباط با دیگران را می دهد.

منبع: سایت چطور

منبع: راسخون