کشف شواهدی فرهنگی و سازه ای معماری متعلق به سلجوقیان در شهر ری - سیلور 7

تاریخ ری فدای یک پارک؟

یک سال از نخستین هشدارها و اعتراض ها نسبت به برنامه هایی که برای زمین خالی قرار گرفته در عرصه غربی برج طغرل و حریم قبرستان ابن بابویه مطرح می شد می گذرد، از زمانیکه حصار دور زمین آن نتوانست لایه های تاریخی بیرون آمده از کناره های دیوار را پنهان کند، اما هر بار متولیان شهری و میراثی به بهانه ای از آن گذشتند.

هر چند این زمین تا سالها پارکینگ مشایعت کنندگان قبرستان ابن بابویه بود، اما دست کم این کاربری کمترین تخریب و آسیب ها را به بنا و محوطه تاریخی وارد نموده بود، تا زمانیکه به فکر ایجاد یک کاربری برای این زمین افتادند.

در نهایت هر چند وقت یکبار طرح جدیدی روی سر این زمین خاکی و خالی آوار کردند تا شاید با دریافت یک کاربری از خالی بودنش راحت شوند؛ پایان نیز طرح سازمان نوسازی شهرداری تهران برای اجرای طرح بوستان صدوق در این نقطه تصویب شد و آغاز فعالیت کارگاه از آن همان زمان با اعتراضاتی روبرو شد. اعتراضاتی که نخستین نقطه اش به استعلام نکردن از میراث فرهنگی رسید و حضور ماشینهای سنگین و بولدوزرهایی که در همه بخشهای زمین جولان می دادند و از سوی دیگر تا چند متری زمین را گود کردند و همه حرفشان ایجاد زمین بازی برای بچه ها بود.

آن هم در شرایطی که طبق ضوابط میراث فرهنگی، گودبرداری در محوطه های باستانی ممنوع است، محوطه ای که میراث فرهنگی می توانست حتی این حدس را بزند که بدلیل موقعیت جغرافیایی این خصیصه را حتما به دنبال دارد، اما بعد از آگاه شدن از پروژه اجازه داد تا کارگاه در چند متری برج طغرل و قدیمی ترین قبرستان شهر ری و دومین قبرستان تهران فعال باشد! و در نهایت بعد از این همه مدت و بی توجهی به ضوابطی که باید اجرا می شدند، در زمان خاکبرداری های نهایی، آثار و شواهد فرهنگی و تاریخی بدست آمده اند که میراث فرهنگی را مجبور به ورود نموده و حالا نیز سازه ای معماری که باستان شناسان قدمت آن را تقریبا سلجوقی تخمین می زنند، بدست آمد.

بخش زیادی از آثار یک معماری سنگی را تخریب کردند

رضا سلمانپور، سرپرست هیأت باستان شناسی با اعلام این کشف اعلام کرد: با توجه به اجرای طرح بوستان صدوق توسط سازمان نوسازی شهرداری تهران در جبهه غربی برج تاریخی طغرل در شهر ری طی سالهای 1400-1399 و برخورد به آثار و شواهد فرهنگی- تاریخی در حین خاکبرداری در این محدوده، انجام برآورد باستان شناسی به منظور تعیین شرایط استقرارهای تاریخی در آن ضروری بود، بنابراین بعد از دریافت مجوز کاوش، تعیین کردن شرایط لایه های استقراری در محوطه قرارگرفته در جبهه غربی برج طغرل، مستندسازی شواهد فرهنگی موجود، فراهم شدن امکان تعیین تکلیف ملک و بکارگیری اطلاعات حاصل در مطالعات تکمیلی باستان شناسی منطقه و کشور در دستور کار قرار دریافتد.

او با بیان اینکه روش کار این برآورد به صورت پژوهش میدانی و مطالعات کتابخانه ای اجرا شده است، ادامه داد: بدلیل خاکریزی و احداث محوطه بوستان در سطح، بیشتر آثار زیر سطح فضای بوستان قرار گرفته و تنها در بخش هایی از وسط باغچه هایی که هنوز عملیات عمرانی در آنها به اتمام نرسیده بود گمانه هایی ایجاد شد که در ادامه به آنها پرداخته می گردد. بنابراین در سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی بوستان پنج گمانه ایجاد شد، این محوطه در زیر ساختمان های مسکونی و مدرسه قرار داشت که براساس پروژه بهسازی محیطی سازمان نوسازی شهرداری تهران به منظور احداث بوستان، بیشتر این ساختمان ها تملک و تخریب و فضای آزاد شده از آن به بوستان تغییر کاربری داده شده است.

او با اشاره به اینکه در گوشه شمال شرقی محدوده یک باب مدرسه وجود داشت که تخریب شده و تنها پناهگاهی که از دوران جنگ باقی مانده بود در زیر سطح آن دست نخورده باقی مانده است، اضافه کرد: در زمان خاکبرداری بوستان برای تعریف دسترسی به پناهگاه بخشی از دیواره شمالی آن تخریب و حجم زیادی از خاک های اطراف آن برداشته شد که در این خاکبرداری متاسفانه بخش زیادی از آثار یک معماری سنگی نیز تخریب و برداشته شد که به همراه آن شواهد فرهنگی همچون سفال نیز مشاهده می شد.

سلمان پور تاکید نمود: در این گمانه به جز بقایای معماری متعلق به دوره آل بویه، باقی مانده سازه ای سنگی به ضخامت حدود 5/3 متر نیز در گوشه جنوب شرقی ترانشه بدست آمده که هنوز ضخامت این سازه بدلیل تداوم کاوش ها، دقیقا تعیین نیست و بیشتر بخش های سازه در زیر بخشهای احداث شده برای پارک تفریحی در این قسمت قرار گرفته است.

آسیب هایی که برج طغرل در چند سال گذشته به چشم دید

تخریب هایی که فقط در این پروژه اتفاق افتاده و بولدوزرهایی که میراث فرهنگی هم این بار آنها را به چشم دید، درخواست فعالان میراثی برای ایجاد پایگاهی مستقل از میراث فرهنگی استان تهران را به عنوان پایگان میراث فرهنگی شهر ری پررنگ تر می نماید. پایگاهی که بتواند از یک سو نقاط تاریخی شناسایی شده اما مطالعه یا کاوش نشده توسط باستان شناسان را آنالیز و قدمت گذاری کند و از سوی دیگر محوطه های تاریخی ناشناخته شهر ری را که هر کدام در کارگاه های ساختمانی با گودبرداری از بین می فرایند و میراث فرهنگی هیچ نشانی از آنها بدست نمی آورد نجات دهد.

از طرح های چند دهه گذشته تا امروز که پیروز به اجرا کردنشان نشده اند که بگذریم، اما دست کم در طول یک دهه گذشته فکر ایجاد ایستگاه مترو در این منطقه، آن هم درست در همین نقطه و بین برج طغرل و قبرستان ابن بابویه یعنی دو نقطه تاریخی و ارزشمند شهرری که با هشدارهای رسانه ای و مخالفت میراث فرهنگی ایستگاهش تغییر کرد یا یکی دو پروژه شهری بعدی از یادمان رازی گرفته تا پارکینگ محلی و به خصوص توسعه قبرستان ابن بابویه، هر کدام دست کم یک بار تن تاریخ ری را در این نقطه زیر خاک لرزاندند، اما به همان ها بسنده نکردند و این بار اجازه دادند تا طرح اجرای پارک، عرصه و حریم این دو اثر تاریخی را خدشه دار کند.

البته ساخت مرکز فرهنگی برج طغرل و ایستگاه پست گاز در محدوده مرزی برج یعنی حتی نزدیکتر از عرصه اثر و انحنایی که برج در طول چند سال گذشته با آن روبه رو بوده است، در طول این سالها از مهمترین نقاط ضعف ایجاد شده برای ری باستان بوده اند.