فراز و فرود توجه به سیاست های تنظیمی در بازار - سیلور 7

تنظیم بازار، برای ما در ایران اصطلاح آشنایی است، به این دلیل که با وجود ستادی به نام تنظیم بازار که وظیفه نظارت بر نحوه قیمت گذاری اقلام و نیز تدوین قوانین در این زمینه را دارد، این مفهوم در زندگی ما نقشی ملموس ایفا می نماید. اما آشنایی با ریشه های نظری و راهبردی این مفهوم و نیز نحوه اجرای سیاست های تنظیمی در جای جای دنیا، امری نیست که آشنایی چندانی با آن وجود داشته باشد.

غالبا این تصور وجود دارد که تنظیم بازار مقوله ای محدود نماینده است به نوعی همچون چراغ قرمز در برابر فعالیت های نامطلوب عمل می نماید، اما به اعتقاد نویسندگان این کتاب، دیدگاهی گسترده تر نیز وجود دارد که می گوید تنظیم می تواند توانمندساز باشد و چونان چراغ سبز عمل کند.

نویسندگان کتاب آشنایی با تنظیم بازار که خود از اندیشمندان صاحب نام در حوزه اقتصاد و مدیریت محسوب می شوند، در این کتاب ضمن آنالیز بنیادی ترین مسائل عرصه تنظیم، انواع مختلف راهبردها، مباحث قانون و اجرا، کیفیت و ارزیابی، تنظیم در سطوح مختلف دولت و مسئله شبکه ها سعی می نمایند با استفاده از مثال های چندبخشی و بین المللی، به کاوش درباره مسائل حل نشده ای بپردازند که بر تاسیس موسسات تنظیم گر و فعالیت های آن ها اثرگذارند.

مترجم کتاب، محمد صفار در پیشگفتاری که بر اثر نوشته است می گوید: به جرئت می توان گفت این اثر از جمله بهترین کتاب هایی است که در حوزه تنظیم به رشته تحریر درآمده است و بی شک جوابگوی مهم ترین سوالاتی است که در این حوزه مطرح اند.

اگرچه بحث تنظیم و به طور تعیین تنظیم بازار، ریشه تاریخی عمیقی دارد. در بریتانیا تنظیم در قرن نوزدهم با پیدایش موسسات ویژه تنظیم و با تدوین مجموعه ای از معیارها که به آنالیز شرایط استخدام و بهداشت عمومی می پرداختند شکوفا شد.

در قرن بیستم نیز، ما شاهد رشد مستمر تنظیم، به ویژه از دهه 1930 بوده ایم. نهضت ارائه امتیاز فراوری مواد غذایی و نیز ارائه امتیاز در حوزه حمل و نقل جاده ای و... در این دهه و نیز ظهور هیئت های بازاریابی در صنعت شیلات و دیگر مواردی از این دست، نمودهای ابتدایی رشد و اعتلای مقوله تنظیم بوده است. حتی ملی شدن صنایع کلیدی مانند راه آهن در چارچوب مسئله تنظیم اجرا شده است.

در دوران پس از جنگ دنیای دوم نیز در صنایع مختلف مانند پنبه، باغبانی، شکر و آهن از الگوهای تنظیمی هیئت های بازاریابی استفاده شد و در سال 1954 در آمریکا سازمان ایتا (سازمان تلویزیون مستقل) برای شکل دهی بر روندهای تنظیم گر در حوزه تلویزیون شکل گرفت. این سازمان تنظیم گر البته مستقل از دولت بود و از منظر درجه استقلال خود از دولت، یک نمونه ویژه و مثالی بود که بعدها الگوی عمل نهاده شد.

در ایالات متحده فعالیت های تنظیم گرانه از سال 1887 و با شکل گیری کمیسیون تجارت بین ایالتی برای محدودکردن قیمت گذاری تبعیض آمیز در راه آهن شکل گرفته بود و از دهه های 1960 و 1970 در این کشور به تاسی از ایتا سازمان هایی پدید آمدند که در عین فعالیت در حوزه تنظیم گری روندی مستقل از دولت را طی می کردند.

تعقیب خصوصی سازی از دهه 1980 به این سو به مفهوم تنظیم اهمیتی دوچندان بخشیده است و این موضوع را به موضوعی مبتلابه همه کشورها و از جمله کشورهای در حال توسعه تبدیل نموده است. چرا که از اساس تنظیم بازار از سوی نهادهای نظارتی آنگاه معنادار است که فعالیت اقتصادی در دست خودِ نهادِ تنظیم گر نباشد و از آنجا که به طور اعم فعالیت های تنظیمی توسط دولت ها انجام می گردد، انجام چنین فعالیت هایی در شرایطی که دولت خود بنگاه دار و خود تنظیم نماینده باشد چندان معنادار نیست.

امروزه تنظیم به بحثی چنان داغ تبدیل شده است که حتی در دهه های پیش نیز سابقه نداشته است. چنان که نویسندگان کتاب می گویند، فعالیت سازمان های بین المللی مروج این شرایط بوده است. بحران های اقتصادی سال های 2007 تا 2009 موجب شد تقاضای فرآینده برای تنظیم دقیق تر بازارهای اقتصادی جانشین تقاضا برای تنظیم زدایی و سیستم های تنظیمی سبک تر گردد و به نوعی میل برای حذف تنظیم بازار از سوی نهادهایی غیر از دست نامرئی بازار که با بالا دریافت موج تمایل به خصوصی سازی هر چه بیشتر و طرح ایده دولت خوب به مثابه دولت کوچک مطرح شده بود، جای خود را به رویکردی دیگر بدهد و در عین حال انتقادها نسبت به اصول سنتی تنظیم بازار به یک موضوع برجسته تبدیل گردد.

حامیان تنظیم آن را ابزاری تکنیکی می دانند که از ظرفیت بالقوه اعمال کنترل عقلانی بر اصلی ترین فعالیت های اقتصادی و اجتماعی برخوردار است. در عین حال، منتقدان تنظیم، آن را چیزی کم و بیش شبیه به کاغذبازی و تشریفات اداری زائدی می بینند که فعالیت اقتصادی را سخت می نماید.

ویراست اول کتاب آشنایی با تنظیم بازار در سال 1999 منتشر شده است اما پس از بحران اقتصادی سال های 2007 تا 2009 مولفان آن ویراست دیگری از این کتاب ارائه دادند و در آن اعلام کردند که پس از این رخداد تنظیم چه در مفهوم نظری و چه در مفهوم عملی آن به بلوغ رسیده است. نویسندگان معتقدند: دور از انصاف نیست اگر بگوئیم که تا سال 2011 این ادعا که ما در عصر دولت تنظیم گر زندگی می کنیم تقریبا قبول عام یافته بود و واژه تنظیم به شکلی بی سابقه در عرصه های اجتماعی متنوع در کشورهای مختلف نفوذ نموده بود.

به اعتقاد نویسندگان، در دهه ابتدایی قرن بیست و یکم مقوله تنظیم در برنامه های دانشگاهی جایگاهی ویژه یافته است و علاوه بر آنکه فی نفسه به یک عرصه مطالعاتی تبدیل شده است، به منبع غنی دیدگاه های جدید در رشته های نهادینه شده بدل شده است.

کتاب آشنایی با تنظیم بازار نظریه، راهبرد و اجرا کتابی مفصل و به طور تعیین ویژه اهل فن در حوزه تنظیم است، اما نحوه ارائه مطالب در آن و ساخت به نسبت روایی اثر، خواندن آن را برای سایر مخاطبان نیز دلچسب می نماید.

انتشارات علمی و فرهنگی کتاب آشنایی با تنظیم بازار نوشته رابرت بالدوین، مارتین کیو و مارتین لاج را با ترجمه محمد صفار با قیمت 80 هزار تومان، شمارگان 1000 نسخه در 661 صفحه منتشر نموده است.